"De fietshelm: gaan we mee of zeggen we ‘nee’?"

Ruud Segers (45) werkt als longarts-intensivist op de intensive care afdeling van het Maastricht UMC+ (MUMC+). Hij werkt al tien jaar als intensivist waarvan vijf jaar in het MUMC+. In die periode zag Ruud veel slachtoffers van fietsongevallen binnenkomen op de IC, helaas vaak zonder fietshelm. Het voelde voor hem als een morele plicht om dit onder de aandacht te brengen en hier iets aan te doen. Daarom sloot hij zich aan bij het HersenStrijd fonds, een fonds aangesloten bij de Universiteit van Maastricht dat onderzoek doet naar betere behandelingen voor patiënten met traumatisch hersenletsel en aandacht vraagt voor het dragen van een fietshelm. Zuid-Limburg Bereikbaar ging in gesprek met deze betrokken arts.

Jullie organiseren vanuit het ziekenhuis een bewustmakingscampagne, gericht op de fietshelm. Wat houdt die campagne in?

Ruud: “Door een samenwerking met een fietshelmfabrikant kunnen we goede en veilige fietshelmen aan medewerkers aanbieden voor een heel scherpe prijs. Denis Florack, directeur van het facilitair bedrijf in ons ziekenhuis, heeft ons vanaf dag één enthousiast ondersteund en dit project mee op poten gezet.

Binnen korte tijd verkochten we 1500 helmen. De actie loopt nog steeds. Het is mooi dat we ook echt concreet iets kunnen aanbieden. Het MUMC+ wil als ziekenhuis en als werkgever het goede voorbeeld geven en meteen de daad bij het woord voegen en een helm aanbieden. Daarmee zorgen we hopelijk mede voor het begin van gedragsverandering, maar er is nog veel werk te verzetten.”

Wie is jullie doelgroep?

“Onze boodschap is voor iedereen, iedereen heeft er baat bij. Maar tijdens campagnes is het goed om je te richten op bepaalde doelgroepen. Kinderen en senioren behoren tot de meest kwetsbare groepen. Kinderen zijn minder ervaren in het fietsen, dat snapt iedereen. Ik wil zeker niet generaliseren, maar veel fietsers op hogere leeftijd vaak met minder reactievermogen die op een zwaardere E-bike fietsen is gewoonweg meer risicovol.

Ik zei eerder dat onze boodschap voor iedereen is. De laatste tijd worden er namelijk ook meer jong volwassenen opgenomen op onze Intensive Care met ernstig hersenletsel na een val met hun fiets. Dan bedoel ik niet alleen wielrenners. Ik herinner me nog heel goed dat een jonge moeder bij ons werd opgenomen op de Intensive Care, met haar E-bike hard tegen een onverwacht openslaand portier van een geparkeerde auto terecht gekomen, helaas zonder helm. Haar kleine kinderen kwamen op bezoek en vroegen: “Waarom heeft mama de ogen steeds dicht? Waarom slaapt ze de hele tijd en kan ze niet met me praten?” Dat is echt hartverscheurend om mee te krijgen, zeker als je zelf ook ouder bent van twee jonge kinderen. Dat blijft in je hoofd zitten en neem je mee naar huis.

Een ongeluk zit in een klein hoekje. Het is écht zo. Daarom is het verstandig om een helm te dragen. Je beschermt je hoofd, je hersenen, en verkleint de kans op ernstig hoofd- en hersenletsel. We zijn terecht allemaal bezorgd om onze kinderen maar je moet er toch ook niet aan denken dat je als ouder ernstig hersenletsel oploopt en je niet meer goed voor je gezin kan zorgen? Ik zie nog vaak gezinnen fietsen, waarbij de kinderen (heel goed) een helm dragen, maar de ouders niet. Ik zou zeggen: geef het goede voorbeeld aan je kinderen en zet allemáál een fietshelm op.”

Draag je zelf een fietshelm?

“Altijd! ik heb 3 jaar op Aruba gewerkt en gewoond. Daar was er vrijwel geen fietsinfrastructuur en dus niet echt veilig, om maar aan te geven dat we hier in Nederland gezegend zijn met de aandacht voor goede infrastructuur en dat juichen we van harte toe.

Sinds ik terug ben, draag ik de fietshelm. Ik moest er ook even aan wennen, maar het was dan ook niet meer dan dat, ‘even wennen’. En mijn vrouw, die de helm natuurlijk ook altijd trouw draagt, wordt wel eens gek aangekeken op het schoolplein, bij het ophalen van de kinderen. [Niet voor niets namen de vrouw en kinderen van Ruud deel aan de #posifiets-zomercampagne, red.]

Het fietshelmgebruik is nog niet ingeburgerd en het blijft een persoonlijke keuze, maar ik zie zelf met enige regelmaat wat een val zonder fietshelm voor letsel kan teweegbrengen om nog maar te zwijgen van het leed dat het met zich meebrengt voor het gezin en de familie. Onze kinderen dragen vanzelfsprekend ook een fietshelm. Het is voor hen geen issue, het hoort er gewoon bij."

Welke argumenten hoor je van mensen die de helm niet dragen?

"Mensen zeggen: "Ik heb er eentje, maar die ligt thuis. Ik gebruik de helm alleen op de renfiets. Ik fiets al 40 jaar dus mij overkomt dit niet Waar laat ik mijn helm als ik op mijn bestemming aankom? Mijn haar raakt in de war...' En ga zo maar door.

Wat is belangrijker: je kapsel of je goed functionerende hersenen? Veel fietsers staan er niet bij stil dat het ongeval in een klein hoekje kan zitten en dat dit ook hen kan overkomen, vaak niet door hun eigen toedoen. Als je werkt op de intensive care, twijfel je niet meer aan het belang van de fietshelm en dat zijn slechts de fietsslachtoffers met ernstig letsel dus we hebben het hier niet eens over de fietsers die een lichte of zware hersenschudding oplopen. De gevolgen hiervan worden heel vaak onderschat. Ook deze patiënten kunnen heel lang last hebben van uiteenlopende symptomen, van concentratieproblemen en slecht slapen tot verminderde belastbaarheid in hun dagelijkse bezigheden.

Een fietshelm is een goedkope aanschaf waarmee je, op korte termijn, heel veel letsel kunt voorkomen. Vergeet hem dan ook niet op te zetten, want helaas komt het ook voor dat mensen altijd trouw de helm dragen maar nét die ene keer dat ze hem niet dragen heel ongelukkig vallen. Consequent zijn bij het dragen van de helm is daarom belangrijk, maak er een gewoonte van, net zoals het dragen van een autogordel, dus ook de helm op bij een tripje naar de supermarkt in het dorp.”

Op welke manier kan de fietshelm een beter imago krijgen?

“Dat is een goede vraag. Fietsers vinden de fietshelm vaak niet ‘cool’ en ‘beetje suf’. Vandaag de dag zijn er echter genoeg hippe en leuke fietshelmen te vinden. De skihelm is in de meeste landen niet verplicht en toch draagt vandaag bijna iedereen deze helm. Het is ook een modeaccessoire geworden, dus de uitdaging voor de fietshelmfabrikanten ligt erin om een veilige, maar ook een coole helm aan te bieden.”

Geeft het energie om hiermee bezig te zijn?

“Marcel en ik zijn samen met Denis Florack (Directeur Facilitair Bedrijf MUMC+) ruim vijf jaar geleden gestart met een lokale campagne in ons ziekenhuis. Als ik zie hoe we nu samen met onze collega’s en partners uit heel Nederland de Dag van de Fietshelm op de kaart hebben gezet, geeft me dat veel energie inderdaad.

In combinatie met een drukke baan en een gezin kost dat ook veel energie maar het is het waard. Die lange adem is nodig namelijk… Als er straks maar genoeg mensen in het straatbeeld een fietshelm dragen, en als het eerder uitzondering is als je er geen draagt, dan zijn we goed op weg.

Kijk naar Denemarken. Daar is de helm niet verplicht. En toch dragen velen de fietshelm: ongeveer de helft van de volwassenen en 80% van de kinderen. De Deense overheid heeft massaal ingezet op goede campagnes, met bijvoorbeeld Vikings in de hoofdrol. Daardoor lijkt de helm iets stoers! Mooie en slimme campagne." [Bekijk hier een filmpje uit Denemarken, red.]

Wat zou je vinden van verplichting van de fietshelm?

“Daar voel ik niet veel voor. Kijk, wat we graag willen is natuurlijk dat zoveel mogelijk mensen een fietshelm gaan opzetten. Uiteindelijk zijn het ook de beleidsmakers die hierover beslissen maar er is ons inziens nog heel veel winst te behalen door bewustmakingscampagnes, zoals in Denemarken.

Nederland is het fietsland bij uitstek en dit onderwerp ligt gevoelig. De meeste mensen houden er niet van dat iemand hen opdraagt om iets te doen. We hopen dus dat de publieke opinie geleidelijk aan gaat veranderen en dat de bewustwording komt vanuit de fietser zelf. Daar zijn campagnes voor nodig. Intrinsieke motivatie is de beste manier.

Wat is volgens jou een goede aanpak?

“In het straatbeeld zie je al meer en meer fietsers die een helm dragen, dus we zijn op de goede weg. Elk jaar, bij het verschijnen van de ongevalscijfers, laait de discussie in de media weer op over het al of niet verplichten van een fietshelm. Het is tijd om actie te ondernemen, dat is wel duidelijk.

We zijn nu bijna zover dat álle partijen voor promotie van de fietshelm willen gaan dus laten we daar met z’n allen over in gesprek gaan, de krachten bundelen en samen die campagnes opzetten. Dat lijkt me veel productiever dan jaarlijks voor- en tegenstanders van verplichting weer lijnrecht tegenover mekaar te zetten in de media.

Dat fietsenthousiasme, dat moeten we zo houden. Fietsen is gezond, punt. Maar laten we ook niet blind zijn voor de feiten: het wordt drukker op de wegen, meer fietsen op de weg en met hogere snelheden, meer ouderen op snelle en zwaardere E-bikes. Uiteraard moeten we blijven streven naar het verbeteren van de infrastructuur, aandacht hebben voor gedrag in het verkeer en lagere snelheden voor auto’s in fietsrijke omgevingen, maar het implementeren hiervan duurt lang. Laten we daarom ook meer aandacht geven aan de fietshelm. Deze is relatief goedkoop en kan snel zorgen voor een daling in het aantal fietsslachtoffers met hoofd- en hersenletsel."

Welk ideaalbeeld streef je na?

"Het zou mooi zijn als de fietshelm net zo vertrouwd wordt als de gordel in de auto. Destijds leek die gordel ook een beperking van je vrijheid maar nu kunnen we het ons niet meer voorstellen, dat we zonder zouden rijden. Straks is de helm ook een vanzelfsprekend iets, hoop ik en krijgen we er standaard eentje bij als je een fiets koopt, net zoals die gordel in je nieuwe auto."

Waar kunnen we de acties van het HersenStrijd fonds en AvVF volgen?

“Op Facebook en op LinkedIn:

Stuur gerust een berichtje (via die kanalen) als je wil aanhaken, een vraag of idee hebt!”

Waar zet HersenStrijd zich voor in?

Samen met Marcel Aries (neuroloog-intensivist, oprichter van het HersenStrijd fonds) vraagt dit fonds sinds een vijftal jaren aandacht voor het belang van de fietshelm. In die vijf jaren kregen zij steeds meer steun van collega’s uit het hele land en werd de actiegroep Artsen voor Veilig Fietsen (AvVF) opgericht door hun collega Myrthe Boss, neuroloog in de Gelderse Vallei. De eerste nationale Dag van de Fietshelm werd georganiseerd. Dit werd een samenwerking tussen AvVF, het HersenStrijd fonds en de Hersenstichting.

De tweede editie van deze dag vond plaats op 19 april 2023 in samenwerking met het HersenStrijd fonds, ANWB, Hersenstichting, AvVF, Interpolis, Veiligheid.nl en Veilig Verkeer Nederland, mede ondersteund door lokale partners in Limburg: de Limburgse Fietsersbond en VVGM. Lees hier over een ander mooi project van het HersenStrijd fonds, dat ontstond met Lazer en Team Jumbo Visma.

Op de foto: Ruud Segers. Fotograaf: Aron Nijs.